Teleskop Hakkında Merak Ettiğiniz Her Şey

Teleskop Yokken İnsanlar eski çağlardan beri gökyüzüne bakıp o parlak noktaların ne olduğunu düşündü. Her akşam gördükleri Ay’ın gizemini hep merak etti. Başka gezegen var mıydı? Güneş ne kadar büyüktü? Dünyanın dışında neler oluyordu? Ve dahası var mıydı? Gökyüzü günümüzde de büyük bir bilinmezlik ancak teleskobun icadı öncesi çok çok büyük bir çıkmazdı.

Ta ki, bu büyülü alet icat edilene kadar. Peki ilk teleskop örneği nasıl oluştu? Bunu kim hayal etti ve kim hayata geçirdi? Ya da kimler? Teleskop ile ilgili her türlü bilgiye ulaşabileceğiniz bu yazımızda teleskobun icadından tarihçesine, 1600’lü yıllardan günümüze bu gizemli aletin evrimine ışık tutacağız.

 Teleskobun İcadı

Teleskobun icadı çok ünlü bir mucit tarafından yapılmadı. Döneminde gökyüzüne büyük merak duyan, o parlak ışıkların aslında çok büyük toplar olduğunu düşünen biri tarafından yapıldı bu alet. Hans Lippershey. Lippershey teleskobun bu günlere gelmesinde başrolü oynayan ilk kişidir. Alman asıllıdır, 1500’lü yıllarda doğmuş ve hayatını Hollanda’da sürdürmüştür. O dönem Almanya’da bilimsel çalışmalara çok yer verilmediğinden ve zemin hazırlanmadığından Hollanda’ya göç etmeyi tercih etmiştir.

Bu bilim insanı optiklere yoğun ilgi duyuyordu. Aynı zamanda uzaya da. Çok meraklı bir insandı. Günün büyük bir bölümünü bir gün büyük gözlemlere yardım edeceğini düşündüğü farklı camları inceleyerek geçiriyordu. Bir gün optiklerin mantığını çözmeye çalışırken farklı uzamlara sahip camları belirli bir sıraya koydu ve oldukça uzaktaki cisimlerin yakınlaştığını fark etti. Yüzlerce metre uzaktaki ağaçlar dibinde gibi görünüyordu. Daha uzağa tuttu merceğini. Dağlara. Onların üzerindeki küçük taşları görebiliyordu. Bu ona ilham vermişti. Büyük bir icadın kıvılcımı çakmış oldu.

Her gece gökyüzüne bakardı ve görünen görünmeyen her şeyi defterine çizerdi. Bir yandan da büyüteçler üzerinden giderek nasıl gökyüzünü izleyebileceği bir alet tasarlayabileceğini düşündü. Büyütecin binlerce katı bir alet?

 Kim Tarafından Bulundu?

Lippershey bu hayalini bir gün gerçekleştirdi. Cisimleri oldukça büyük hale getiren camları bir araya getirdi ve onları matematiksel bir sırayla birleştirdi. İşe yarıyordu. Ancak gökyüzünün karanlığında cisimler istediği netlikte görünmüyordu. Sadece daha büyük ama bulanık noktalar oluyordu. Karasal gözlemde işe yaradığı için askeri alanda orduya yardımcı oldu. Ancak uzay konusunda istediği seviyede değildi. Uzun lafın kısası bu mucidin buluşu yetkin bir buluş değildi. Teoride iyiydi ancak pratikte tam anlamıyla işe yaramıyordu. Tarihler 1600’lü yılları gösterdiğinde Galileo Galilei devreye girdi ve daha iyi çalışan bir teleskop yaptı. Böylelikle teleskobun tarihçesi başlamış oldu.

 

 Teleskobun Tarihçesi

Galilei dönemin en büyük gökyüzü meraklısıydı. Herkes onu dünyanın yuvarlak olduğunu ispatlayan adam olarak tanır. Ve ne yazık ki kilisenin ona verdiği idam cezasıyla. Gelilei hayatının sonunu getirecek icada çok yakındı. Lippershey’in yaptığı icada saygı duyuyor ama daha iyisinin yapılabileceğini biliyordu. Problemlerin üzerinden geçti. Bu büyülü camlara ışık toplamalıydı. Daha pürüzsüz bir görüntü elde etmek için matematiğin gücüne güvendi. Aylar süren çabaları sonuç verdi ve rahatça kullanılabilir bir teleskop yaptı. Bu teleskop günümüzdekine dış görüntü olarak çok benziyordu. Bu alet 1600’lü yıllar boyunca gelen bir çok buluşun ilk adımıydı.

 

Daha sonra teleskobun gelişimine bir ünlü bilim insanı daha destek oldu. Bugün NASA’nın en büyük teleskoplarından biri olan ve pek çok buluşu gerçekleştiren teleskobun isim babasıydı o: Kepler. Johannes Kepler teleskobun icadıyla heyecan duyan bir başka bilim insanıydı. Yıllardır hayalini kurduğu aletin icat edildiğini öğrendiğinde hem sevindi hem de içinde bir burukluk yaşadı. O da tıpkı ilk mucit Lippershey gibi Alman’dı. Akran sayılırlardı.

 

Elinde teleskoba benzer hiçbir şey olmadan evrenle ilgili yazdıkları insanları büyülemişti. Bunları yalnızca gökyüzünün hareketlerini çıplak gözle izleyerek yapmıştı. Ama bu onun için yeterli değildi. Teleskobun mantığı hemen çözdü ve geliştirmeye başladı. Küçük kusurları ortadan kaldırdı. Galilei ve Lippershey’in göremediği bu problemler teleskobu neredeyse kusursuz bir hale getirmeye yetti. Sonuç olarak teleskop müthiş beyinlere sahip pek çok bilim insanı sayesinde dünyamız ve evrenimiz hakkında bize çok şey öğretti.

 

Daha hala gelişen ve sınırları zorlayan bu icat evren ile ilgili bir şeyler öğrenmemizi sağlayan birkaç buluştan biri olarak tarihe altın harflerle yazıldı. Günümüzde ışınlarla gözlem yapan teleskop hala bilim insanlarının olmazsa olmazı.

 Teleskop Çeşitleri Nelerdir?

Teleskop gün geçtikçe gelişmeye ve gezegenlerin hareketlerini izlemeye devam etti. Onu geliştirenlerden biri de hepimizin yakından tanıdığı Isaac Newton’dı. Evet o da bir dünya, hayat, fizik ve gökyüzü meraklısıydı ve bu alet onu büyülemişti. Geceleri saatlerce izlediği Siyah tavan ile ilgili merak ettiği her şeyi elde edebilirdi onunla. Öyle de yaptı. bu icat üzerine çalıştı. Aynalarının daha iyi ışık almasını ve daha net göstermesini sağladı. Teleskobun yardımıyla dünya evren ile ilgili pek çok şey öğrendi. Günümüzde teleskobun pek çok çeşidi vardır. Bunlar kullanım alanlarına göre kategorilere ayrılırlar. Artık evlerde bile kullanılabilmektedir. teleskobun çeşitleri en önde gelenlerden başlayarak şöyle sıralanabilir:

 Işın Teleskopları

Bunlar gamma ve x adı verilen ışınlar ile çalışmaktadır. Evlerde, hatta büyük laboratuvarlarda kullanılan teleskoplara hiç benzemezler. Teknolojinin bu güne kadar geldiği son noktadır. Sabit bir alanda kullanılmaz. Yalnızca uzay boşluğunda çalışır. Bunun bir avantajı olarak insanoğlunun bu güne kadar gördüğü en uzak noktaları yakına çeker. Bugün yapılan pek çok bilimsel bulgu bu teleskoplar sayesinde elde edilmiştir. Bu teleskoplar sayesinde ışık yılı uzaklıktaki mesafeler görülebilmektedir. Maliyeti oldukça yüksek bu teleskoplardan sayılı sayıda bulunmaktadır. Aylarca süren özel çalışmalar neticesinde projelendirilen bu teleskopların uzaydaki ömrü de malum şartlardan ötürü sınırlıdır. Uzay boşluğunda güneşten aldıkları enerjiyle çalışırlar. NASA’ya ait 2 ışın teleskobu bu güne kadar sayısız galaksi keşfi yapmıştır.

 

 Radyo Işını Teleskopları

Bu teleskoplar da bildiğimiz teleskoplara benzemezler ve boyutları da bu güne kadar gördüğünüz en büyük binalarla eş değerdir. Bu yüzden boş ve çok büyük arazilere konumlandırılırlar. Bilinenin aksine radyo ışını teleskopları Amerika’da değil Çin’de üretilmiştir ve genel olarak da burada kullanılır. Çin hükümeti her ne kadar komünist bir rejim ile yönetiliyor olsa da bilimsel çalışmalara büyük bütçeler ayırmaktadır.

 

Bahsettiğimiz bu teleskop için 100 milyon dolara yakın bir bütçe ayırmış ve yıllar süren bir çalışmayla neticelendirmiştir. Bu teleskoplar da gezegen bulucu olarak kullanılır. Çin Uzay Ajansı her sene teleskop ile ilgili elde edilen verileri dünyaya açıklar. İsminin radyo ışını olması sebebi ise içinde cam, mercek ya da benzeri somut aletler yerine ışınların bulunmasıdır. Bu teleskopların gözleri ışınlardır.

 

Gökyüzüne ışın yayarak görüntü elde ederler. Bugüne kadar geliştirilen en ilginç ve karmaşık teleskopların başında gelir. Işın teleskoplarından farkı görüş açısı uzunluğu ve konumlandıkları yerdir.

Biri uzayda çalışır diğeri ise karasal alanda. Işın teleskoplarının yaydığı ışınlar oldukça yüksek radyasyon içerdiğinden ve görüş açıları daha geniş olduğundan dünya yüzeyinde çalışamazlar. Radyo ışını teleskopları da ışın yayarlar ve radyasyon üretirler ancak bu radyasyon insan sağlığına zararlı düzeylerde değildir. Olası zararları da kıyafetlerle, ilaçlarla ve teleskobun şehir dışına inşa edilmesiyle önlenmektedir.

 

 Mercek Taşıyan Teleskoplar

Yavaş yavaş biz normal insanların daha aşina olduğu teleskoplara geliyoruz. Mercekli teleskop bilimle uğraşmayan bir insanın bile kullanabileceği ve matematiksel işlevini anlayabileceği bir teleskop çeşididir. 1600’lü yıllarda icat edilene oldukça benzer yapıdadır. Ana mantığı çok küçük merceklerden çok büyük merceklere doğru uzanan bir borusunun olmasıdır. Günümüzde bilimsel araştırmalar için kullanılan mercekli teleskop sayısı oldukça azdır. Zira yakın uzayda keşfedilebilecek hemen her şey keşfedilmiştir. Bu yüzden bilim adamlar büyük oynarlar ve ışın teleskoplarıyla yaşam olabilecek gezegenlere gözlerini dikerler.

 

 Aynalı Teleskoplar

En çok kullanılan ucuz, pratik ve bilim insanı olmayı gerektirmeyen teleskoplardır. Aynaların üst üste dengeli bir şekilde yerleştirilmesi mantığını taşır. Hassastırlar ancak koruma kaplarıyla kolayca taşınabilirler. İsteyen herkes aynalı bir teleskop alarak ayın kraterlerini net bir şekilde görebilir. Tabi dürbün mantığıyla çalışmaz. Gökyüzünün durumuna göre küçük bir ayar gerektirebilir.

Tüm bunlardan sonra karıştırılan bir konuya da ışık tutmak lazımdır. Dürbün İle Teleskobun Farkı Nedir? Dürbün odak uzunluğu daha az, görüş açısı daha dar olan bir büyüteçtir. Daha çok karasal gözlemler için kullanılır. Dürbünle uzaya baktığınızda net bir şey görmeniz mümkün değildir. Aynı zamanda teleskopla da karasal gözlem pek mümkün olmaz. Bunun sebebi içinde yer alan aynalardır.